1 en 2 november: Allerheiligen en Allerzielen, de dagen waarop traditioneel de heiligen en de doden worden herdacht. Dit zijn in het overwegend Rooms-katholieke Ecuador nog steeds belangrijke feestdagen en officiële vrije dagen. Mensen zijn op die dagen druk in de weer met het schoonmaken van de graven op de kerkhoven, er worden verse bloemen op de grafzerken neergelegd en in de kerken worden speciale herdenkingsmissen gehouden.
De rituelen verschillen echter van provincie tot provincie. In de kuststreek en zelfs in een moderne miljoenenstad als Guayaquil is het niet ongebruikelijk dat ook serenades worden gebracht aan het graf van de overledenen, waarbij hun favoriete liedjes onder gitaarbegeleiding worden gezongen.
Bij de inheemse bevolking is het gebruikelijk om overleden familieleden te bezoeken op het kerkhof en voedsel en drank mee te nemen. Ze eten en drinken samen en bij vertrek wordt een rijkelijk gevuld bord op het graf achtergelaten, zodat ook de overledene van een goede maaltijd kan genieten.
Naarmate je verder het binnenland ingaat, tref je de diepstgewortelde tradities aan. Wat dacht je bijvoorbeeld van het gebruik bij de Shuar in het Amazonegebied om op Allerzielen, gewapend met speren, pijl en boog de wacht te houden bij de graven om de overledenen tegen onverwachte aanvallen te kunnen verdedigen…
Het afgelopen Allerheiligen-weekend was ik bij een kennis op bezoek in Penipe. Op 22 kilometer van Riobamba, in het Andesgebergte, langs de weg naar Baños. Aan de nog nauwelijks ontdekte zuidkant van de indrukwekkende Tungurahua-vulkaan biedt deze plaats, omringd door ongerepte natuur, adembenemend mooie en weinig bekende uitzichtpunten op de vulkaan. De Tungurahua spuwde in 1999 en 2002 vuur, lava en as, maar is nu weer (hoewel actief) rustig. Het dorp is een plaatje. Anders dan in het modernere en toeristische Baños heerst hier nog de stilte. De voornamelijk van veeteelt en landbouw levende, doorgaans weinig welvarende bevolking is nog erg gehecht aan tradities op het gebied van gastronomie, landbouwtechnieken en culturele gebruiken. In Penipe was ik, behalve van de weergaloze natuur, onder de indruk van een meer dan 450 jaar oud ritueel. De rondgang van de 'Animero' dateert uit de Spaanse koloniale tijd en wordt hier nog altijd in ere wordt gehouden. Voor de duidelijkheid: dit oud Spaanse woord kom je in een modern Spaans verklarend woordenboek niet tegen, maar is ongetwijfeld afgeleid van het Latijnse 'animare' wat 'leven geven of bezielen' betekent.
Het ritueel vindt elk jaar plaats van 28 oktober tot 2 november en begint elke dag op dezelfde plaats: op het dorpsplein bij de kerk, omstreeks 23.30 uur. De 'Animero van Penipe', gehuld in een witte tuniek, een rozenkrans met een kruis om de hals en met in zijn ene hand een doodshoofd en in de andere een grote bronzen bel, komt de kerk uitgelopen. Hij maakt een rondgang langs alle straten van het dorp. Op elke straathoek luidt hij drie keer de bel en begint een aangrijpende klaagzang met als doel de zielenpijn te verzachten van hen die in het vagevuur de vrede van het hiernamaals nog niet hebben gevonden. 'Ontwaak zielen in nood en bid met mij drie Paternosters en weesgegroeten voor uw broeders en zusters die de oneindige goedheid van de Almachtige God nog niet hebben mogen ervaren', zo klinkt het gebed (in het Spaans uiteraard). Uit de portalen van de huizen komt hierop af en toe een schimmige gedaante naar voren om de 'Animero' een aalmoes te geven en het doodshoofd te kussen. Vervolgens gaat de 'Animero' verder van straathoek naar straathoek, continu zijn dodenzang herhalend. De ruim twee uur durende rondgang eindigt op het kerkhof, waar hij de rest van de nacht op één van de grafzerken doorbrengt.
Dit ritueel moet in vroegere tijden, toen er in het dorp nog geen straatverlichting was, beklemmender en angstwekkender geweest zijn dan nu. Toch was de 'vreze Gods' was nog steeds voelbaar toen ik met mensen uit het dorp over hun ervaringen praatte. Velen die met dit ritueel opgegroeid zijn, geloven nog steeds dat de 'Animero' met zijn indringende gebed een transformatie doormaakt, waardoor hij daadwerkelijk met de doden kan communiceren. Ze kijken met respect en ook enige vrees naar dit personage. Opvallend was dat ook de aanwezige jongeren, die met hun moderne outfit en mobieltje in de hand weinig verschillen van westerse jongeren, in hun reacties eenzelfde respect en gehechtheid aan deze traditie lieten blijken.
Voor ons komt het misschien als achterhaald bijgeloof over, maar daar staat tegenover dat wij de dood uit ons leven hebben verdrongen. De aan traditie gehechte Ecuadorianen aannvaarden de dood eerder als een natuurlijk proces dat hoort bij het leven. Door middel van hun rituelen tonen ze betrokkenheid bij het verleden en houden herinneringen aan overledenen levendig.
Over Luc
In een vorig leven was ik lange tijd in België en Nederland werkzaam als klinisch maatschappelijk werker en coach en Ecuador werd geleidelijk een favoriete reis- en vakantiebestemming.
Aangetrokken door een andere cultuur, het gehele jaar door warme klimaat, de fascinerende gevarieerdheid van landschappen en bevolkingsgroepen en de vriendelijkheid en gastvrijheid van de bevolking, besloot ik in 2012 de stap te zetten en met mijn gezin naar (Guayaquil) Ecuador te emigreren.
Ik werk hier parttime als leraar Engels/Frans en freelance vertaler. In mijn columns en op mijn blog schrijf ik over mijn ervaringen, over thema ‘s met betrekking tot het leven en wonen in Ecuador en geïnspireerd door het leven in Ecuador meer specifiek over persoonlijke groei.
